Door Ronald Bal
Tijdens de opening van de groepstentoonstelling EVERYTHING IS TRUE – NOTHING IS PERMITTED kijken bezoekers naar live performances en uitvergrote beelden die even choquerend als intrigerend zijn. En dat lijkt juist de bedoeling.
In veel instellingen is de discussie over machtspolitieke en kunst hevig losgebarsten, zo toonden Tate Modern het activistische werk van Yoko Ono, het Stedelijk Museum en Koninklijk Theater Carré Amsterdam de performances van Marina Abramović en het Schiedam Museum de solotentoonstelling van Anne Wenzel. Tal van kleinere instellingen presenteren crossovers tussen theater en beeldende kunst die de huidige macht zonder zelfcensuur ter verantwoording roepen. Ook de tentoonstelling in BRUTUS laat weinig illusies over van een vredige wereld of betere toekomst. De kunstenaars willen juist provocatief door het laagje beschaving breken. Met de hoogoplopende politieke conflicten in binnen- en buitenland. En een Europese Unie die zich op hoog tempo militariseert is het dan ook geen verrassing dat BRUTUS – in samenwerking met A/Political – tot deze tentoonstelling met 80 internationale kunstenaars komt. Vol interesse keken de bezoekers naar de horror van atoom experimenten, fysieke agressie, sex, bloed en sociaal protest beelden die op netvlies blijven kleven. En hoewel de meeste kunstwerken gemaakt zijn in de afgelopen 40 jaar lijken ze nu meer te spreken dan ooit.
Volgens theoreticus Sara Ahmed is onze relatie tot de Natiestaat niet rationeel, maar juist emotioneel en gendered. Een zachte natie wordt gezien als kwetsbaar en gemakkelijk te penetreren door anderen. Ahmed laat echter goed zien dat de hunkering naar een harde natie slechts een andere emotie is waardoor bepaalde groepen meer bewegingsruimte krijgen. We kunnen ons beter afvragen wiens emoties gehoord worden en welke worden verzwegen. De relatie tussen het lichaam, penetratie en de Staat is daarom geen vreemde associatie. Des te meer verklaart het waarom Body Art zich zo goed verhoudt tot de huidige tijd. Kunstenaars die hun eigen lichaam inzetten als kunstvorm, terwijl het zich afspeelt voor de aanblik van machtspolitiek en maatschappelijke afschuw. Wat een wezenlijke breuk is met performance presentaties in Nederlandse instellingen voor de COVID pandemie. Destijds werd vooral gezocht naar participatie en nieuwe wereldbeelden met een voorzichtig optimistisch toekomstbeeld. Dit is in schril contrast met de performances van Pyotr Pavlensky die wij presenteerden in 2019 voor Performance Site Den Haag – in samenwerking met LADA Live Development Agency. In 2013 spijkerde Pavlensky zijn scrotum met een grote nagel aan de grond van het Rode Plein in Moskou. Zijn live performance Fixation werd met camera’s gedocumenteerd en is nu uitvergroot te zien in BRUTUS. Dat zijn performance op het Rode Plein plaatsvindt, heeft te maken met de politieke lading van de ruimte en het provocatief innemen van deze ruimte. Dat dit werk en die van vele andere kunstenaars prominent getoond worden in een gerenommeerde instelling, laat zien dat onze gedachten over deze kunstvorm kantelt. Zo schrijft BRUTUS dat zij de kunstenaar wil presenteren die veerkrachtig is en niet weg deinst voor racisme, politiek geweld en ongelijkheid. Desondanks toont ook BRUTUS de meest expliciete kunstwerken op archiefbeeld en zijn de live performances minder shockerend, soms zelfs aandoenlijk om naar te kijken.
Daarnaast lijkt BRUTUS – in samenwerking met A/Political – er bewust voor gekozen een overzichtstentoonstelling te maken waarbij niet één thema of tijdsperiode leidend is. Zo hangt een meters grote foto van Piss Christ – een christusbeeld gedompeld in urine – van Andres Serrano tegenover de foto Action Pants: Genital Panic, waarbij VALIE EXPORT een geweer vasthoudt. Ook is er een groot verschil in hoe Santiago Sierra het lichaam inzet ten opzichte van Cassils, Franko B en Gilbert and George. Wat een gemene deler lijkt te zijn is het besef dat het lichaam als politiek en artistiek middel kwetsbaar is waardoor zij de eigen veiligheid op het spel zetten. Deze veiligheidsrisico’s zijn ook vaak onzichtbaar, zo heeft Pyotr Pavlensky jaren geleden politiek asiel aangevraagd in Frankrijk. Anderen werden systematisch genegeerd door kunst en cultuurinstellingen. En performance kunstenaars uit Amerika konden vanaf 1990 jarenlang geen subsidie krijgen vanwege content-based censorship. Waardoor ze noodgedwongen moesten uitwijken naar andere landen. Ook in Nederland is er lange tijd weinig aandacht geweest voor Body Art. De kunstpresentaties van bekende performance kunstenaars bestonden vooral uit archiefbeelden en voelden stilistisch aan. De meeste Nederlandse Body Artists werken in het buitenland. Ook voor hen is het moeilijk subsidie te krijgen voor artistiek onderzoek, wat ontzettend belangrijk is om de risico’s van het werk drastisch te verminderen. Nederlandse instellingen die Body Art wel steunen verpakken het werk in een groter geheel of tonen de documentatie. Lange tijd werd ook onder kunstenaars gesproken dat Body Art een kunstvorm is uit het verleden waar we niet meer naar terug hoefden. Gelukkig zijn er organisaties als A/Political en LADA Live Art Development Agency die deze kunstvorm wel ondersteunen en archiveren. Mede dankzij deze toewijding is de expositie in BRUTUS een unieke mogelijkheid machtspolitiek via de kunst te zien in zijn meest naakte vorm. En dat is even schrikken.
De expositie EVERYTHING IS TRUE – NOTHING IS PERMITTED is nog tot 15 juni 2025 te zien.
BIO
Ronald Bal (1984) is kunstenaar, docent en curator met een grote staat van dienst in de performance art wereld. Zijn werk werd getoond tijdens exposities en live art events in binnen- en buitenland, waaronder BIENALSUR in Argentinië, Prague Biënnale in Praag, Venice International Art Week in Venetië, Future Rituals in Londen, Performance Art Oslo in Oslo, Museum MAAT in Lisbon en CODA Museum in Apeldoorn. Hij was jurylid bij European Culture Center / Performance Art in Amsterdam en geeft presentaties en workshops over live art en body art op verschillende academies. Daarnaast is hij mede-oprichter van de Open Performance Academy en cureerde verschillende grote performance events in Rotterdam en Den Haag. Op dit moment studeert hij een Master Education in the Arts waarbij live art als kunstvorm en pedagogie centraal staat.